ในช่วงฤดูฝนหรือช่วงที่สภาพอากาศเปลี่ยนแปลง มักมีการระบาดของโรคต่าง ๆ เช่น การติดเชื้อ ไข้หวัด ไอ น้ำมูกไหล และท้องเสีย เด็กเล็ก โดยเฉพาะเด็กวัยอนุบาล มีแนวโน้มจะป่วยง่ายกว่า เนื่องจากระบบภูมิคุ้มกันของพวกเขายังพัฒนาไม่เต็มที่ อย่างไรก็ตาม ผู้ปกครองสามารถช่วยป้องกันลูกจากโรคต่าง ๆ ได้ โดยการปลูกฝังนิสัยสุขภาพที่ดีในชีวิตประจำวัน นี่คือนิสัยที่ควรสอนให้เด็กเรียนรู้เพื่อป้องกันการเจ็บป่วย
1. ล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่
มือเป็นแหล่งสะสมเชื้อโรค เด็กมักจับของสกปรก เล่นนอกบ้าน หรือหยิบอาหารโดยไม่ล้างมือก่อน ควรสอนให้เด็ก ๆ ล้างมือด้วยสบู่และน้ำไหลนานอย่างน้อย 20 วินาที โดยเฉพาะ:
- ก่อนและหลังรับประทานอาหาร
- หลังจากเล่นนอกบ้าน
- หลังเข้าห้องน้ำ
- หลังจากไอหรือจาม
- หลังจับสัตว์
ผู้ปกครองสามารถทำให้การล้างมือสนุกขึ้นได้ ด้วยการใช้สบู่กลิ่นผลไม้ หรือร้องเพลงสั้น ๆ ระหว่างล้างมือ
2. ปิดปากและจมูกเมื่อไอหรือจาม
การปิดปากและจมูกเมื่อไอหรือจามช่วยลดการแพร่กระจายของเชื้อโรค ควรสอนเด็กให้ใช้กระดาษทิชชู หรือใช้ข้อพับแขนด้านใน (ไม่ใช่ฝ่ามือ) ปิดปากและจมูก จากนั้นทิ้งกระดาษลงถังขยะและล้างมือ
3. รับประทานอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการ
อาหารที่มีประโยชน์ช่วยเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกัน ควรให้เด็กกินอาหารที่มี:
- ผักและผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง เช่น ส้ม สตรอว์เบอร์รี บรอกโคลี ผักโขม
- โปรตีน เช่น ไข่ ปลา เนื้อ ถั่ว
- สังกะสี เช่น เนื้อวัว ธัญพืช นม
- โปรไบโอติก เช่น โยเกิร์ต คีเฟอร์ เพื่อสุขภาพลำไส้
หลีกเลี่ยงอาหารจานด่วน น้ำตาล และน้ำอัดลมมากเกินไป ซึ่งอาจทำให้ภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง
4. ดื่มน้ำให้เพียงพอ
การดื่มน้ำช่วยให้เยื่อบุในจมูกและลำคอชุ่มชื้น ซึ่งเป็นแนวป้องกันแรกจากไวรัส ควรให้เด็กดื่มน้ำอย่างน้อยวันละ 6-8 แก้ว หรือมากกว่านั้นหากมีกิจกรรมกลางแจ้ง
5. นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ การติดเชื้อ
การนอนหลับอย่างเพียงพอมีบทบาทสำคัญต่อการเสริมภูมิคุ้มกัน เด็กแต่ละช่วงวัยควรนอนดังนี้:
- อายุ 3-5 ปี ควรนอน 10-13 ชั่วโมงต่อวัน
- อายุ 6-12 ปี ควรนอน 9-12 ชั่วโมง
- วัยรุ่นควรนอน 8-10 ชั่วโมง
การนอนไม่เพียงพออาจทำให้เด็กป่วยได้ง่าย ควรมีตารางเวลานอนที่สม่ำเสมอและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมในการนอนหลับ
6. ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
การออกกำลังกายช่วยให้เลือดหมุนเวียนดีและกระตุ้นการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน ส่งเสริมให้เด็กเล่นกลางแจ้ง ปั่นจักรยาน ว่ายน้ำ หรือเดินเล่นตอนเช้าเพื่อรับวิตามินดีจากแสงแดด
7. รักษาความสะอาดของสภาพแวดล้อม
เชื้อโรคสามารถอยู่บนพื้นผิวต่าง ๆ เช่น ของเล่น โต๊ะ หรือมือจับประตู ควรมีนิสัยในการ:
- ทำความสะอาดบ้านเป็นประจำ
- เปิดหน้าต่างให้อากาศถ่ายเท
- ล้างของเล่นของเด็กเป็นระยะ
- หลีกเลี่ยงการใช้ช้อนส้อมร่วมกับผู้ที่ป่วย
8. สวมหน้ากากเมื่อป่วยหรืออยู่ในที่แออัด
หากเด็กมีอาการไอหรือเป็นหวัด ควรสอนให้ใส่หน้ากากเพื่อป้องกันไม่ให้แพร่เชื้อสู่ผู้อื่น นอกจากนี้ การสวมหน้ากากในที่ที่มีผู้คนหนาแน่นก็ช่วยลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ
9. ตรวจสุขภาพเป็นประจำ
ให้แน่ใจว่าเด็กได้รับวัคซีนตามที่แพทย์แนะนำ รวมถึงวัคซีนไข้หวัดใหญ่ หากจำเป็น และพาไปตรวจสุขภาพเป็นระยะเพื่อติดตามการเจริญเติบโตและพัฒนาการ
10. เป็นแบบอย่างที่ดี
เด็กเรียนรู้จากพฤติกรรมของพ่อแม่ หากพ่อแม่ใช้ชีวิตอย่างมีสุขภาพดี ลูกก็จะเลียนแบบพฤติกรรมนั้นด้วย ควรเป็นแบบอย่างที่ดีในการรักษาความสะอาด กินอาหารที่มีประโยชน์ และมีพฤติกรรมที่ดีต่อสุขภาพทุกวัน
วิธีส่งเสริมให้เด็กมีพฤติกรรมสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ
1. เป็นตัวอย่างที่ดี
เด็กเรียนรู้พฤติกรรมส่วนใหญ่จากผู้ใหญ่โดยเฉพาะพ่อแม่ หากผู้ใหญ่ล้างมือก่อนอาหาร แปรงฟันตรงเวลา หรือจามอย่างมิดชิด เด็กก็จะเลียนแบบโดยธรรมชาติ
2. ใช้คำพูดเชิงบวก
แทนที่จะพูดว่า “อย่าทำแบบนั้น!” ให้ใช้ประโยคเช่น
“ถ้าหนูล้างมือก่อนกินข้าว เชื้อโรคจะไม่เข้าไปในท้องนะ”
คำอธิบายง่าย ๆ ที่เชื่อมโยงกับชีวิตจริงจะช่วยให้เด็กเข้าใจและจดจำได้ดีกว่า
3. มีรางวัลเล็ก ๆ สำหรับความมีวินัย
เช่น สติ๊กเกอร์, กำลังใจ, หรือคะแนนสะสมในปฏิทิน
เด็กจะรู้สึกสนุกและมีกำลังใจในการทำซ้ำอย่างต่อเนื่อง
4. ใช้หนังสือนิทานหรือคลิปวิดีโอสั้น
การ์ตูนสอนล้างมือหรือดูแลตัวเองในรูปแบบสนุก ๆ จะช่วยกระตุ้นความสนใจได้ดีกว่าการพูดบอกเพียงอย่างเดียว
เช็กลิสต์นิสัยสุขภาพสำหรับเด็กในช่วงฤดูโรคระบาด
| พฤติกรรม | ลูกคุณทำได้สม่ำเสมอหรือไม่? |
|---|---|
| ล้างมือทุกครั้งก่อนกินข้าวและหลังเข้าห้องน้ำ | ☐ ใช่ ☐ ไม่แน่ใจ ☐ ไม่ |
| ใช้ข้อพับแขนปิดเวลาไอ/จาม | ☐ ใช่ ☐ ไม่แน่ใจ ☐ ไม่ |
| รู้จักปฏิเสธการกินของร่วมกับเพื่อน | ☐ ใช่ ☐ ไม่แน่ใจ ☐ ไม่ |
| ดื่มน้ำสะอาดและนอนหลับให้พอเพียง | ☐ ใช่ ☐ ไม่แน่ใจ ☐ ไม่ |
| ชอบกินผักผลไม้และไม่ติดหวานจัด | ☐ ใช่ ☐ ไม่แน่ใจ ☐ ไม่ |
หากคำตอบ “ไม่แน่ใจ” หรือ “ไม่” มากกว่า 2 ข้อ แนะนำให้เริ่มปรับพฤติกรรมทีละเรื่องอย่างใจเย็น
ข้อแนะนำสำหรับคุณครูและศูนย์เด็กเล็ก
- จัดกิจกรรม “วันล้างมือโลก” หรือ “สัปดาห์สุขภาพดี” ที่สอดแทรกนิสัยสุขอนามัยอย่างสร้างสรรค์
- ติดโปสเตอร์การล้างมืออย่างถูกวิธีไว้ในห้องน้ำเด็ก
- มีมุมสุขภาพประจำห้องเรียน เช่น กล่องหน้ากาก เจลล้างมือ หรือเทอร์โมมิเตอร์
- แจ้งผู้ปกครองทันทีหากพบเด็กมีไข้ ไอ หรือน้ำมูก เพื่อป้องกันการแพร่เชื้อในกลุ่ม
วิธีประเมินผล: ลูกของคุณมีพฤติกรรมสุขภาพดีแค่ไหน?
การสังเกตพฤติกรรมของลูกในชีวิตประจำวันคือเครื่องมือสำคัญในการประเมินความสำเร็จของการปลูกฝังนิสัยสุขภาพที่ดี พ่อแม่สามารถใช้แนวทางดังนี้:
สังเกตพฤติกรรมในสถานการณ์จริง
- เมื่อลูกเล่นของเล่นแล้วล้างมือหรือไม่
- เวลาจามหรือต้องการสั่งน้ำมูก ลูกใช้ทิชชูและทิ้งลงถังหรือไม่
- หากเห็นเพื่อนใช้ของร่วมกัน ลูกรู้จักปฏิเสธอย่างสุภาพหรือไม่
พูดคุยหลังเหตุการณ์
- ถามลูกว่า “ทำไมถึงล้างมือก่อนกินขนมวันนี้” หรือ
- “ถ้ามีเพื่อนจามใกล้ ๆ หนู หนูควรทำอย่างไรดี?”
ใช้แบบฝึกประเมินสุขภาพง่าย ๆ
เช่น ติดสติกเกอร์ดาวในตารางพฤติกรรมเมื่อทำได้
ครบ 5 ดาวใน 1 สัปดาห์ อาจให้รางวัลเล็ก ๆ หรือเวลาพิเศษกับพ่อแม่
หากลูกไม่ทำตาม จะปรับอย่างไร?
ไม่ใช่เด็กทุกคนจะสามารถรับนิสัยสุขภาพได้ทันที การเรียนรู้พฤติกรรมที่ดีเป็น “กระบวนการ” มากกว่าการ “ออกคำสั่ง” ดังนั้น:
❌ หลีกเลี่ยงการตำหนิรุนแรง
- การดุเสียงดังอาจทำให้เด็กต่อต้านหรือรู้สึกอับอาย
- แนะนำอย่างใจเย็น และให้โอกาสซ้อมใหม่ในโอกาสถัดไป
แก้ไขด้วยวิธีที่เข้าใจง่าย
- “คราวนี้หนูลืมล้างมือ แต่นี่คือโอกาสดีให้เราซ้อมใหม่นะ”
- ลองเล่นบทบาทสมมุติ เช่น พ่อแม่เล่นเป็นเชื้อโรค แล้วให้ลูกป้องกันตัวเอง
ทำให้สนุก อย่าให้รู้สึกเหมือนบังคับ
- เช่น ล้างมือพร้อมร้องเพลง, เล่นเกม “จับผิดสุขภาพ” เพื่อให้เด็กรู้ว่าอะไรควรทำ
ร่วมสร้าง “วัฒนธรรมสุขภาพดี” ในบ้าน
- วางแผนจัดวัน “Happy Health Day” ทุกเดือน เช่น ทำเจลล้างมือ DIY, สอนลูกเลือกหน้ากากอนามัยแบบปลอดภัย
- พูดเรื่องสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ เช่น เล่าเรื่อง “เชื้อโรคประหลาด” ก่อนนอน หรือชมข่าวสุขภาพร่วมกัน
- แปะโปสเตอร์สุขอนามัยในห้องน้ำหรือหน้าห้องนอนของลูก
